Transformacja energetyczna a polski sektor naftowy

Wprowadzenie do zielonej transformacji w sektorze naftowym

Sektor naftowy na całym świecie stoi w obliczu bezprecedensowych zmian związanych z globalnym dążeniem do redukcji emisji gazów cieplarnianych i przejściem na gospodarkę niskoemisyjną. Polska, jako członek Unii Europejskiej, jest szczególnie zobowiązana do realizacji ambitnych celów klimatycznych określonych w Europejskim Zielonym Ładzie, który zakłada osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Dla polskich firm naftowych transformacja energetyczna stanowi zarówno wyzwanie, jak i szansę na reinwencję swojego modelu biznesowego. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak główni gracze na polskim rynku naftowym adaptują swoje strategie, aby sprostać wymogom zielonej transformacji, jakie inwestycje podejmują w obszarze odnawialnych źródeł energii i nowych technologii oraz jakie perspektywy rysują się przed sektorem w nadchodzącej dekadzie.

Regulacyjny kontekst transformacji energetycznej

Europejski Zielony Ład i pakiet "Fit for 55"

Fundamentem regulacyjnym transformacji energetycznej w Unii Europejskiej jest Europejski Zielony Ład, ogłoszony przez Komisję Europejską w grudniu 2019 roku. Jego głównym celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. W lipcu 2021 roku Komisja przedstawiła pakiet legislacyjny "Fit for 55", który ma umożliwić redukcję emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 55% do 2030 roku (w porównaniu do poziomu z 1990 roku).

Kluczowe elementy pakietu "Fit for 55", które bezpośrednio wpływają na sektor naftowy, to:

• Reforma systemu handlu emisjami (EU ETS), w tym włączenie transportu drogowego i budynków do systemu ETS od 2027 roku
• Zaostrzone normy emisji CO2 dla nowych samochodów osobowych i dostawczych, z celem redukcji o 100% do 2035 roku (co de facto oznacza zakaz rejestracji nowych pojazdów spalinowych od tej daty)
• Rewizja dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (RED III), która zakłada zwiększenie udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto do 40% do 2030 roku
• Wprowadzenie mechanizmu dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 (CBAM)
• Rewizja dyrektywy o opodatkowaniu energii, która ma prowadzić do wyższego opodatkowania paliw kopalnych

Polska Polityka Energetyczna 2040

Na poziomie krajowym kluczowym dokumentem jest Polityka Energetyczna Polski do 2040 roku (PEP2040), przyjęta przez rząd w lutym 2021 roku. PEP2040 zakłada m.in.:

• Zmniejszenie udziału węgla w produkcji energii elektrycznej do 56% w 2030 roku
• Zwiększenie udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto do co najmniej 23% w 2030 roku
• Uruchomienie pierwszego bloku elektrowni jądrowej o mocy 1-1,6 GW do 2033 roku
• Rozwój morskiej energetyki wiatrowej o mocy 5,9 GW do 2030 roku
• Redukcję emisji gazów cieplarnianych o 30% do 2030 roku (w porównaniu do 1990 roku)

Choć PEP2040 jest mniej ambitna niż cele Unii Europejskiej, stanowi istotny krok w kierunku transformacji polskiego sektora energetycznego i wpływa na strategie firm naftowych działających w Polsce.

Strategie transformacyjne wiodących firm naftowych w Polsce

PKN Orlen - od koncernu naftowego do multienergetycznego

PKN Orlen, największa firma energetyczna w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, w 2020 roku ogłosił strategię transformacji do 2030 roku, której celem jest przekształcenie koncernu z firmy naftowej w multienergetyczną. Kluczowe elementy tej strategii to:

1. Rozwój morskiej energetyki wiatrowej - PKN Orlen, poprzez spółkę Baltic Power, realizuje projekt budowy morskiej farmy wiatrowej o mocy 1,2 GW na Bałtyku. Inwestycja o wartości około 5 mld euro ma zostać uruchomiona do 2026 roku. Dodatkowo, Orlen planuje inwestycje w kolejne projekty offshore, aby osiągnąć łączną moc 1,7 GW do 2030 roku.
2. Rozwój energetyki słonecznej - Do 2030 roku Orlen planuje zbudować portfel projektów fotowoltaicznych o mocy 2,5 GW. Już teraz firma rozwija projekt PV Augustynka o mocy 50 MW oraz szereg mniejszych instalacji.
3. Inwestycje w gospodarkę wodorową - Orlen uruchomił program wodorowy, który zakłada budowę hubów wodorowych w Płocku, Włocławku, Ostrołęce i Jedliczu, a także rozwój sieci stacji tankowania wodoru w Polsce, Czechach i na Słowacji. Docelowo do 2030 roku Orlen planuje dysponować mocami produkcyjnymi zielonego wodoru na poziomie 0,5 GW.
4. Rozwój biokompentów i biopaliw - Firma inwestuje w produkcję biokomponentów nowej generacji, w tym w instalację do produkcji HVO (uwodornionego oleju roślinnego) w Płocku o mocy 300 tys. ton rocznie. Ponadto, Orlen planuje budowę biorafinerii w Gdańsku (w miejscu byłej rafinerii Lotosu).
5. Elektromobilność - Do 2030 roku Orlen planuje posiadać sieć 3500 punktów ładowania pojazdów elektrycznych w regionie. Już teraz firma systematycznie rozbudowuje sieć ładowarek, instalując je na swoich stacjach paliw w Polsce, Czechach i na Słowacji.
6. Dekarbonizacja działalności rafineryjnej i petrochemicznej - Orlen zobowiązał się do redukcji intensywności emisji CO2 o 33% w segmencie upstream i o 20% w segmencie rafineryjnym i petrochemicznym do 2030 roku (względem 2019 roku). Firma inwestuje m.in. w efektywność energetyczną, elektryfikację procesów, wychwytywanie i zagospodarowanie CO2 (CCS/CCU) oraz wykorzystanie wodoru w procesach produkcyjnych.

Realizacja powyższej strategii wiąże się z planowanymi nakładami inwestycyjnymi w wysokości 140 mld zł do 2030 roku, z czego około 40% ma być przeznaczone na projekty związane z redukcją emisji CO2.

Shell Polska - transformacja zgodna z globalną strategią

Shell, jako globalna korporacja, przyjął ambitny cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. W Polsce strategia transformacyjna Shell koncentruje się na:

1. Rozwoju stacji ładowania pojazdów elektrycznych - W 2023 roku Shell posiadał już ponad 100 punktów ładowania w Polsce i planuje dynamiczną rozbudowę tej sieci.
2. Inwestycjach w odnawialne źródła energii - Shell New Energies zainwestował w polski rynek OZE, nabywając w 2021 roku firmę WENTO, dewelopera projektów fotowoltaicznych z portfelem projektów o łącznej mocy ponad 1,5 GW.
3. Rozwoju oferty neutralizacji emisji CO2 - Shell oferuje klientom biznesowym i indywidualnym możliwość kompensacji emisji CO2 poprzez program Shell Climate Compensated.
4. Transformacji stacji paliw w wielofunkcyjne huby mobilności - Shell systematycznie przekształca swoje stacje w centra obsługi różnych form mobilności, oferując nie tylko tradycyjne paliwa, ale również ładowanie pojazdów elektrycznych, alternatywne paliwa (LNG, CNG) oraz rozszerzoną ofertę pozapaliwową.

BP Polska - strategia "Od firm naftowej do zintegrowanej firmy energetycznej"

BP globalnie realizuje strategię transformacji pod hasłem "From IOC to IEC" (od międzynarodowej firmy naftowej do zintegrowanej firmy energetycznej). W Polsce elementy tej strategii obejmują:

1. Inwestycje w infrastrukturę ładowania pojazdów elektrycznych - BP Pulse, wyspecjalizowany podmiot grupy BP, rozwija sieć ładowarek na stacjach BP w Polsce.
2. Rozwój oferty paliw alternatywnych - BP wprowadza na polski rynek zaawansowane paliwa z serii BP Ultimate z technologią ACTIVE, które mają redukować emisje i zużycie paliwa.
3. Współpraca z sektorem transportowym w zakresie dekarbonizacji - BP oferuje firmom transportowym specjalistyczne rozwiązania mające na celu redukcję emisji, w tym karty paliwowe BP Plus umożliwiające monitorowanie i optymalizację zużycia paliwa.

Kluczowe obszary transformacji polskiego sektora naftowego

1. Biokomponenty i biopaliwa zaawansowane

Produkcja biopaliw jest jednym z kluczowych obszarów transformacji polskiego sektora naftowego. Dyrektywa RED II (a w przyszłości RED III) nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek zwiększania udziału biokomponentów w paliwach transportowych, ze szczególnym uwzględnieniem biokomponentów zaawansowanych (tzw. II generacji).

W Polsce realizowane są następujące inwestycje w tym obszarze:

• Instalacja HVO/HEFA w Płocku (PKN Orlen) o planowanej mocy 300 tys. ton rocznie, która umożliwi produkcję biokompononentów II generacji z olejów roślinnych, zużytych olejów spożywczych i tłuszczów zwierzęcych
• Projekt biorafinerii w Gdańsku (PKN Orlen) - konwersja części instalacji byłej rafinerii Lotos na produkcję biopaliw
• Budowa instalacji do produkcji biogazu rolniczego i jego oczyszczania do biometanu przez różne podmioty, w tym spółki energetyczne

Wyzwaniem dla rozwoju biopaliw w Polsce jest ograniczona dostępność krajowych surowców oraz konkurencja o biomasę ze strony innych sektorów gospodarki (np. energetyki).

2. Wodór jako paliwo przyszłości

Wodór jest postrzegany jako kluczowy wektor energetyczny w gospodarce niskoemisyjnej, szczególnie w obszarach trudnych do dekarbonizacji, takich jak transport ciężki, lotnictwo, żegluga czy przemysł wysokotemperaturowy.

Polski sektor naftowy podejmuje następujące inicjatywy w obszarze wodoru:

• Program wodorowy PKN Orlen, który zakłada budowę elektrolizerów o łącznej mocy 0,5 GW do 2030 roku
• Projekt budowy hubu wodorowego we Włocławku (PKN Orlen) - instalacja elektrolizera o mocy 20 MW
• Rozwój sieci stacji tankowania wodoru - PKN Orlen planuje uruchomienie 100 stacji H2 w Polsce, Czechach i na Słowacji do 2030 roku
• Programy badawczo-rozwojowe dotyczące wykorzystania wodoru w procesach rafineryjnych i petrochemicznych jako czynnika redukcji emisji CO2

Barierami dla rozwoju gospodarki wodorowej w Polsce są wysokie koszty produkcji "zielonego" wodoru (wytwarzanego z wykorzystaniem OZE), niewystarczająca infrastruktura oraz brak spójnych regulacji dotyczących wodoru na poziomie UE i krajowym.

3. Elektromobilność i infrastruktura ładowania

Rozwój elektromobilności stanowi bezpośrednie wyzwanie dla tradycyjnego modelu biznesowego firm naftowych, ale jednocześnie jest szansą na dywersyfikację działalności.

Kluczowe inicjatywy w tym obszarze to:

• Rozwój sieci ładowarek Orlen Charge - obecnie ponad 500 punktów ładowania w Polsce, z celem osiągnięcia 3500 punktów w regionie do 2030 roku
• Instalacja szybkich ładowarek (150+ kW) przez Shell na wybranych stacjach w Polsce
• Rozwój sieci BP Pulse na stacjach BP
• Partnerstwa z producentami pojazdów elektrycznych i operatorami flot

Wyzwaniami dla rozwoju elektromobilności w Polsce są ograniczona przepustowość sieci elektroenergetycznej, relatywnie wysoki koszt pojazdów elektrycznych oraz wciąż niewielka ich liczba na polskich drogach (około 30 000 BEV na koniec 2022 roku).

4. Odnawialne źródła energii i niskoemisyjna produkcja energii

Polskie firmy naftowe coraz aktywniej inwestują w OZE, zarówno na potrzeby własne (redukcja śladu węglowego), jak i jako nowe obszary biznesowe:

• Projekty morskich farm wiatrowych realizowane przez PKN Orlen (Baltic Power - 1,2 GW, oraz przygotowania do kolejnych projektów)
• Inwestycje w fotowoltaikę - PKN Orlen planuje portfel 2,5 GW mocy PV do 2030 roku
• Shell poprzez zakup firmy WENTO inwestuje w projekty PV w Polsce
• Inwestycje w małe elektrownie wodne i biogazownie przez różne podmioty z sektora

Dodatkowo, firmy z sektora naftowego inwestują w niskoemisyjne źródła wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, takie jak jednostki gazowe (np. elektrownia CCGT we Włocławku i Płocku należące do PKN Orlen) oraz kogenerację.

Wyzwania i bariery transformacji polskiego sektora naftowego

Wyzwania ekonomiczne

• Wysokie koszty inwestycyjne - transformacja w kierunku niskoemisyjnym wymaga ogromnych nakładów inwestycyjnych, które mogą obciążać wyniki finansowe firm w krótkim i średnim terminie
• Niepewność regulacyjna - zmieniające się ramy prawne i potencjalne zmiany w systemie wsparcia dla OZE czy elektromobilności zwiększają ryzyko inwestycyjne
• Konkurencja ze strony wyspecjalizowanych podmiotów - w obszarach takich jak OZE czy elektromobilność firmy naftowe konkurują z podmiotami, dla których te obszary stanowią podstawowy model biznesowy

Wyzwania technologiczne

• Niedojrzałość niektórych technologii - np. w obszarze magazynowania energii, wychwytywania CO2 czy produkcji zielonego wodoru
• Ograniczenia infrastrukturalne - np. niedostateczna przepustowość sieci elektroenergetycznej, brak odpowiedniej infrastruktury do przesyłu wodoru
• Potrzeba rozwoju nowych kompetencji - transformacja wymaga pozyskania know-how w obszarach odległych od tradycyjnej działalności rafineryjnej

Wyzwania społeczne

• Potrzeba transformacji kadr - przekwalifikowanie pracowników z kompetencji związanych z tradycyjną działalnością na nowe obszary
• Akceptacja społeczna dla nowych inwestycji - np. farm wiatrowych, instalacji biogazowych
• Zmieniające się przyzwyczajenia konsumentów - firmy muszą adaptować się do nowych preferencji klientów, np. w zakresie mobilności czy usług energetycznych

Potencjalne scenariusze dla polskiego sektora naftowego do 2030 roku

Scenariusz bazowy - ewolucyjna transformacja

W tym scenariuszu polskie firmy naftowe kontynuują stopniową dywersyfikację działalności w kierunku niskoemisyjnym, przy jednoczesnym utrzymaniu silnej pozycji w tradycyjnych obszarach biznesowych (rafinacja, petrochemia, sprzedaż detaliczna paliw).

Kluczowe cechy tego scenariusza:

• Utrzymanie wysokiego wykorzystania mocy produkcyjnych rafinerii do około 2030 roku, z następującym później stopniowym spadkiem
• Wzrost udziału biopaliw i paliw syntetycznych w miksie produktowym
• Rozwój nowych obszarów biznesowych (OZE, elektromobilność, wodór) jako uzupełnienie, a nie zastąpienie tradycyjnej działalności
• Stopniowa redukcja emisji CO2 zgodnie z przyjętymi celami (20-33% do 2030 roku)

Scenariusz przyspieszonej transformacji

W tym scenariuszu zewnętrzne czynniki (regulacje, presja społeczna, konkurencja) wymuszają szybsze tempo transformacji polskiego sektora naftowego.

Kluczowe cechy tego scenariusza:

• Przyspieszenie spadku popytu na tradycyjne paliwa płynne po 2025 roku
• Szybsza konwersja części mocy rafineryjnych na produkcję biopaliw i petrochemikaliów
• Znaczące inwestycje w OZE i technologie wodorowe
• Dynamiczny rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych
• Potencjalne zamknięcie mniej efektywnych instalacji rafineryjnych przed 2030 rokiem

Scenariusz wysokiej niepewności regulacyjnej

Ten scenariusz zakłada brak stabilności regulacyjnej, co zwiększa niepewność inwestycyjną i prowadzi do ostrożniejszego podejścia firm do transformacji.

Kluczowe cechy tego scenariusza:

• Skoncentrowanie inwestycji na projektach o niższym ryzyku regulacyjnym
• Większy nacisk na efektywność kosztową i operacyjną istniejących aktywów
• Selektywne inwestycje w nowe obszary biznesowe
• Potencjalne opóźnienia w realizacji celów redukcji emisji
• Wzrost znaczenia partnerstw strategicznych w celu rozłożenia ryzyka inwestycyjnego

Wnioski i rekomendacje

Przeprowadzona analiza transformacji energetycznej w polskim sektorze naftowym pozwala sformułować następujące wnioski i rekomendacje:

Wnioski

1. Polski sektor naftowy jest w początkowej fazie fundamentalnej transformacji, która wymaga redefinicji podstawowych modeli biznesowych i strategicznego podejścia do inwestycji.
2. Liderem transformacji jest PKN Orlen, który dzięki swojej skali i pozycji rynkowej ma możliwość realizacji ambitnych projektów w obszarze OZE, wodoru czy biopaliw.
3. Międzynarodowe koncerny (Shell, BP) realizują w Polsce strategie zgodne z ich globalnymi celami zrównoważonego rozwoju, koncentrując się głównie na transformacji sieci detalicznej oraz inwestycjach w elektromobilność.
4. Kluczowymi obszarami transformacji są: biokomponenty i biopaliwa zaawansowane, gospodarka wodorowa, elektromobilność oraz odnawialne źródła energii.
5. Transformacja napotyka na liczne wyzwania: ekonomiczne (wysokie koszty inwestycyjne), technologiczne (niedojrzałość niektórych technologii) oraz społeczne (potrzeba transformacji kadr).

Rekomendacje dla firm z sektora

1. Przyjęcie strategicznego podejścia do transformacji - firmy powinny opracować długoterminowe strategie transformacji energetycznej, które uwzględnią zmieniające się otoczenie regulacyjne, technologiczne i rynkowe.
2. Dywersyfikacja portfela projektów - inwestycje w różne obszary (biopaliwa, OZE, wodór, elektromobilność) pozwolą rozłożyć ryzyko i wykorzystać różne ścieżki transformacji.
3. Budowa partnerstw strategicznych - współpraca z innymi podmiotami (np. firmami technologicznymi, instytucjami badawczymi) może przyspieszyć proces transformacji i ograniczyć ryzyko inwestycyjne.
4. Inwestycje w rozwój kadr - budowanie nowych kompetencji wewnątrz organizacji jest kluczowe dla skutecznej transformacji.
5. Dialog z interesariuszami - aktywna komunikacja z inwestorami, pracownikami, klientami i społeczeństwem na temat celów i postępów transformacji może zwiększyć jej akceptację społeczną.

Rekomendacje dla decydentów

1. Zapewnienie stabilnych ram regulacyjnych - przewidywalne otoczenie prawne jest kluczowe dla podejmowania długoterminowych decyzji inwestycyjnych.
2. Rozwój mechanizmów wsparcia dla technologii niskoemisyjnych - instrumenty takie jak kontrakty różnicowe (CfD) dla OZE czy wsparcie dla wodoru i biopaliw mogą przyspieszyć transformację.
3. Inwestycje w infrastrukturę sieciową - rozwój sieci elektroenergetycznej i gazowej jest niezbędny dla integracji OZE, elektromobilności i technologii wodorowych.
4. Wsparcie dla badań i rozwoju - finansowanie projektów B+R w obszarze technologii niskoemisyjnych może przyspieszyć ich komercjalizację.

Podsumowując, transformacja energetyczna polskiego sektora naftowego jest procesem, który dopiero nabiera tempa, ale już teraz widać wyraźne kierunki zmian. Firmy, które potraktują tę transformację jako strategiczną szansę, a nie tylko wyzwanie regulacyjne, mają potencjał do zbudowania przewagi konkurencyjnej w nowej rzeczywistości energetycznej.